Η σύγκρουση των πολιτισμών 15 χρόνια μετά

Αποσπάσματα από το βιβλίου του Σ. Χάντιγκτον Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης  με αναφορά στην Ελλάδα

Το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης και του Ψυχρού Πολέμου προώ­θησε τον πολλαπλασιασμό και την αναβίωση των γλωσσών που είχαν καταπνιγεί ή ξεχαστεί. Έχουν ξεκινήσει σημαντικές προσπάθειες στις περισσότερες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες για την αναγέννηση των παραδοσιακών γλωσσών τους. Τα εσθονικά, τα λιθουανικά, τα ουκρα­νικά, τα γεωργιανά και τα αρμενικά αποτελούν πλέον τις εθνικές γλώσσες ανεξάρτητων κρατών. Μεταξύ των μουσουλμανικών δημο­κρατιών έχουν προκύψει παρόμοιες γλωσσικές διεκδικήσεις και το Αζερμπαϊτζάν, το Κιργκιζιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκι­στάν άλλαξαν το κυριλλικό αλφάβητο των Ρώσων πρώην αφεντικών τους με το λατινικό των Τούρκων συγγενών τους, ενώ στο Τατζικιστάν, όπου οι κάτοικοι μιλούν περσικά, υιοθέτησαν το αραβικό αλφάβητο. Οι Σέρβοι, από την άλλη μεριά, τώρα αποκαλούν τη γλώσσα τους σερ­βική και όχι σερβοκροατική και έχουν αλλάξει το λατινικό αλφάβητο των ρωμαιοκαθολικών εχθρών τους με το κυριλλικό των Ρώσων συγγε­νών τους. Παράλληλα, οι Κροάτες τώρα αποκαλούν τη γλώσσα τους κροατική και προσπαθούν να την εξαγνίσουν από τις τουρκικές και από άλλες ξένες λέξεις, τη στιγμή που τα ίδια "τουρκικά και αραβικά δάνεια, γλωσσικά απομεινάρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατείχε για 450 χρόνια τα Βαλκάνια", είναι της μόδας στη Βοσνία. Η γλώσσα αναπροσδιορίζεται και αναδομείται για να συμβαδίζει με την ταυτότητα και το περίγραμμα του πολιτισμού. Καθώς η δύναμη διαχέε­ται, ο Πύργος της Βαβέλ εξαπλώνεται.

Παρόμοιες ανακατατάξεις στις παρατάξεις συμβαίνουν και στη Βαλκανική. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Ελλάδα και η Τουρκία ήταν στο ΝΑΤΟ, η Βουλγαρία και η Ρουμανία ανήκαν στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, η Γιουγκοσλαβία ήταν αδέσμευτη, ενώ η Αλβανία ήταν απομονωμένη, αν και υπήρξε κάποτε σύντροφος της κομ­μουνιστικής Κίνας. Τώρα αυτοί οι συνασπισμοί δίνουν τη θέση τους σε πολιτισμικούς συνασπισμούς που είναι ριζωμένοι στην Ορθοδοξία και το Ισλάμ. Οι ηγέτες των Βαλκανίων κάνουν λόγο για την αποκρυστάλ­λωση μιας ελληνοσερβοβουλγαρικής ορθόδοξης συμμαχίας. Οι "Βαλ­κανικοί Πόλεμοι", ισχυρίστηκε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας "(...) έφε­ραν στην επιφάνεια την απήχηση των ορθόδοξων δεσμών (...) αυτός εί­ναι ένας δεσμός υπαρκτός αλλά σε λανθάνουσα κατάσταση, που με τις εξελίξεις στα Βαλκάνια αποκτά πρακτική υπόσταση. Σε έναν ευμετά­βλητο κόσμο, οι άνθρωποι αναζητούν ταυτότητα και ασφάλεια. Αναζη­τούν ρίζες και στάσεις, ώστε να μπορέσουν να υπερασπιστούν τον εαυ­τό τους αντιμέτωποι με το άγνωστο". Παρόμοιες απόψεις εκφράστηκαν και από τον ηγέτη του κυριότερου κόμματος της αντιπολίτευσης στη Σερβία: "Η κατάσταση στη νοτιοανατολική Ευρώπη σύντομα θα απαι­τήσει τη διαμόρφωση μιας νέας βαλκανικής συμμαχίας μεταξύ των ορ­θόδοξων λαών, της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας με σκοπό την αντίσταση στους κινδύνους του Ισλάμ". Πράγματι, βλέπουμε ότι η Ρουμανία συνεργάζεται στενά με τη Σερβία για την αντιμετώπιση των κοινών τους προβλημάτων με τη ρωμαιοκαθολική Ουγγαρία. Η εξαφά­νιση της σοβιετικής απειλής καθιστά την "αφύσικη" συμμαχία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ουσιαστικά, ανούσια όσο εντείνονται οι μεταξύ τους διαμάχες για το Αιγαίο Πέλαγος, την Κύπρο, τη στρατιωτική τους ισορροπία, το ρόλο τους στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις σχέσεις τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Τουρκία επιβεβαιώνει το ρόλο της ως προστάτιδα δύναμη των μουσουλμάνων της Βαλκανικής και παρέχει υποστήριξη στη Βοσνία. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Ρωσία υποστηρίζει την ορθόδοξη Σερβία, η Γερμανία προωθεί τα συμφέροντα της ρωμαιοκαθολικής Κροατίας, τα μουσουλμανικά κράτη συσπειρώνο­νται για την υποστήριξη της βοσνιακής κυβέρνησης, ενώ οι Σέρβοι μάχονται τους Κροάτες, τους μουσουλμάνους της Βοσνίας και τους Αλβα­νούς μουσουλμάνους. Συνολικά, τα Βαλκάνια έχουν, για μια φορά ακόμα, βαλκανοποιηθεί κατά μήκος των θρησκευτικών συνόρων. "Δυο ει­δών συμφέροντα κάνουν την εμφάνιση τους", παρατήρησε ο Μίσα Γκλένι, "τα συμφέροντα που είναι ντυμένα με την ενδυμασία της ανατο­λικής Ορθοδοξίας και τα άλλα με την ενδυμασία του Ισλάμ". Υπάρχει η πιθανότητα "ενός ακόμη μεγαλύτερου αγώνα για την επικράτηση του άξονα Βελιγραδίου-Αθήνας ή Αλβανίας-Τουρκίας".

Η Ελλάδα δεν αποτελεί μέρος του δυτικού πολιτισμού, αλλά υπήρξε η πατρίδα του κλασικού πολιτισμού, ο οποίος υπήρξε, με τη σειρά του, σημαντική πηγή του δυτικού πολιτισμού. Στην αντιπαράθεση τους με την Τουρκία, οι Έλληνες θεωρούν τους εαυτούς τους ιστορικά υπερασπι­στές του Χριστιανισμού. Σε αντίθεση με τους Σέρβους, τους Ρουμάνους ή τους Βούλγαρους, η ιστορία τους εκτυλίσσεται μαζί με την ιστορία της Δύσης. Παρόλα αυτά, η Ελλάδα αποτελεί εξαίρεση ως ορθόδοξος ξέ­νος στους δυτικούς οργανισμούς. Δεν υπήρξε ποτέ ένα εύκολο μέλος ούτε για την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά ούτε και για το ΝΑΤΟ, και δυ­σκολεύεται να προσαρμοστεί στις αρχές και τα ήθη και των δυο. Από τα μέσα της δεκαετίας 1960 και ως τα μέσα της δεκαετίας 1970 την κυβερ­νούσε μια στρατιωτική χούντα και δεν μπορούσε να μπει στην Ευρωπαϊ­κή Κοινότητα, μέχρι που άλλαξε και έγινε δημοκρατία. Συχνά οι ηγέτες της φαίνονταν ότι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να παρεκκλίνουν από τα δυτικά πρότυπα και να αντιτίθενται στις δυτικές κυβερνήσεις. Η Ελλά­δα ήταν η φτωχότερη από όλα τα άλλα μέλη της κοινότητας και του ΝΑΤΟ, ενώ συχνά επεδίωκε οικονομικές πολιτικές που φαίνονταν να αψηφούν τα μέτρα που επικρατούσαν στις Βρυξέλες. Η συμπεριφορά της Ελλάδας ως προεδρεύουσας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένω­σης το 1994 εξόργισε τα άλλα μέλη, και οι αξιωματούχοι της Δυτικής Ευρώπης χαρακτήρισαν λάθος το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μέλος.

Στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο, η πολιτική που ακολουθούσε η Ελλάδα απέκλινε σημαντικά από αυτή της Δύσης. Το εμπάργκο κατά της Μακεδονίας αποδοκιμάστηκε δυναμικά από τις δυτικές κυβερνή­σεις και είχε αποτέλεσμα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ζητήσει την παρα­πομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Όσον αφορά τη σύ­γκρουση στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα διαχώρισε τη θέση της από τις πολιτικές των σημαντικότερων δυτικών δυνάμεων, υποστήριξε ενεργά τους Σέρβους και παραβίασε κραυγαλέα τις κυρώσεις που είχαν επιβάλει τα Ηνωμένα Έθνη εναντίον των Σέρβων. Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τη λήξη της κομμουνιστικής απειλής, η Ελλάδα είχε κοινά συμφέροντα με τη Ρωσία εναντίον του κοινού της εχθρού, την Τουρκία. Επέτρεψε στη Ρωσία να εγκαθιδρύσει σημαντική παρουσία στην ελληνική Κύπρο. Ως αποτέλεσμα "της κοινής τους ανατολικοορθόδοξης πίστης" οι Ελληνοκύπριοι υποδέχτηκαν Ρώσους και Σέρβους στο νησί. Το 1995 λειτουργούσαν στην Κύπρο περίπου δυο χιλιάδες επιχει­ρήσεις που ανήκαν σε Ρώσους. Ρωσικές και σερβοκροατικές εφημερίδες εκδίδονταν εκεί και η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση πραγματοποιού­σε σημαντικές προμήθειες όπλων από τη Ρωσία. Επίσης, η Ελλάδα με­λετούσε με τη Ρωσία την πιθανότητα να φέρει πετρέλαιο από τον Καύ­κασο και την Κεντρική Ασία στη Μεσόγειο μέσω ενός ελληνοβουλγαρικού αγωγού, παρακάμπτοντας την Τουρκία και άλλες μουσουλμανικές χώρες. Συνολικά, η ελληνική εξωτερική πολιτική έχει πάρει έναν έντο­να ορθόδοξο προσανατολισμό. Η Ελλάδα θα παραμείνει αναμφισβήτη­τα επίσημο μέλος του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθώς η διαδικασία της πολιτιστικής αναδιαμόρφωσης ενισχύεται, η συμμετοχή στους οργανισμούς αυτούς θα γίνεται αναμφισβήτητα λιγότερο σημα­ντική και θα είναι πιο δύσκολα τα πράγματα για τα ενεχόμενα μέρη. Ο ανταγωνιστής της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου εξελίσσεται σε ένα μεταψυχροπολεμικό σύμμαχο της Ρωσίας.

Σάμιουελ Χάντιγκτον, Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, εκδ. Terzo books, 1999